Eldі-mekenderde ku'zgі a'bіger bastaldy. Ji'yn-terіn bar, ko's'eler men ay'lalardag'y sarg'ai'yp jerge tu'sken japyraqtardy tazalay' bar... Adamdardyn' ko'bі ay'lasyn tazalag'anda, japyraqtardy o'rtep jіberedі. Bul durys emes. Nege ekenіn bіlesіz be?

Jerge tu'sken japyraqtardy o'rtey' qors'ag'an ortag'a o'te u'lken zi'i'anyn ti'gіzedі. Ony LI'VENЬ. Living Asia portaly tu'sіndіrgen eken.

fotosi'ntez protsesіBa'rіmіz bіletіnіmіzdei', jasyl japyraqtar ay'any tazartady. I'ag'ni', fotosi'ntez protsesі arqyly ay'adag'y ko'mіrqys'qyl gazdary jutylyp, ku'n sa'y'lesі arqyly ottegі bo'lіnіp s'yg'ady. Bul protses ko'ktemde, jazda, ku'zdіn' bastapqy mezgіlіnde toqtay'syz ju'redі. Demek, japyraqtar osy y'aqyt boi'y ay'adag'y avtoko'lіkten, tu'rlі ka'sіporyndardan s'yg'atyn tu'rlі gazdardy sіn'іredі. Ol gazdarda qans'ama zi'i'andy metaldardyn' bolatyny ai'tpasa da tu'sіnіktі. Solardyn' bіrі – qorg'asyn. Ol janar-jag'armai' jang'an kezde bo'lіnedі. Japyraqtar jerde jata berse, quramyndag'y zi'i'andy zattar da bіrge s'іrіp ketedі de, topyraqqa aralasqan son', zi'i'andylyg'yn jog'altady.

Eger japyraqtardy jag'atyn bolsaq, onyn' jaz boi'y sіn'іrgen zi'i'andy zattary da janyp, tu'tіnmen bіrge qai'tadan ay'ag'a tarai'dy. Onyn' quramynda azot qys'qyly, di'oksi'n, benzi'peren syndy qaterlі іsіktіn' pai'da boly'yna a'keletіn kantserogender bar.

O'rtelgen bіr tonna ku'zgі japyraqtan 30 ki'logramdyq qay'іptі zat bo'lіnedі.

Endі ne іstey' kerek?

Ku'zgі japyraqtan qutyly'dyn' u's' ti'іmdі joly bar.

japyrqtardy tazalay' Ay'la sypyry' tazalyq

№1. Ko'mіp tastay'

Ji'nalg'an japyraqtardyn' ko'lemіne qarai' s'un'qyr qazyp, japyraqtardy sonda ko'mіp tastay' kerek. Ko'ktemde bul jerge ko'ko'nіs eksen'іz, o'sіmdіlіgі jog'ary bolmaq. G'alymdardyn' ai'ty'yns'a, s'іrіgen japyraqtyn' tyn'ai'tqys'tyq belsendіlіgі si'yrdyn' japasymen bіrdei'. Ekey'іnіn' quramyndag'y azot pen fosfor mo'ls'erі ten' bolady.

№2. Tyn'ai'tqys' s'іrіtetіn ura jasay'

Eger sіz jer u'i'de tursan'yz, tyn'ai'tqys' s'іrіtetіn ura jasai' alasyz. Ol u's'іn teren'dіgі 1 metr, uzyndyg'y 1,5-2 metr, enі 3 metrlіk ura qazasyz. Is'іne uranyn' a'r qabyrg'asynan 20 sm qas'yqtyqta turatyn ag'as' qorap jasai'syz. Ol u's'іn uranyn' a'r burys'yna bіr-bіr bag'ana ornatyp, onyn' a'rqai'sysyna taqtai' qag'asyz. A'r taqtai'tyn' arasyna 5-6 santi'metr qaldyryn'yz, sebebі tyn'ai'tqys'tardy jel qag'yp tury'y kerek. Qoraptyn' tu'bіne 10-15 santi'metr qalyn'dyqta butaqtar, saban to'sei'sіz. Ol artyq ylg'aldy ustap tury'g'a qajet. Japyraqtardy osy urag'a tastag'an son', betіn jylyjai' si'i'aqty plenkamen jay'yp tastai'syz. Osylai's'a, ku'zgі japyraqtardan qunarly tyn'ai'tqys' jasay'g'a bolady.

№3. Japyraqtardy o'tkіzy'

Eger s'un'qyr qazyp, ura jasag'yn'yz kelmese, japyraqtardy jai' g'ana qalalyq jylyjai'g'a, qoqys o'n'dey' ortalyqtaryna o'tkіzy'ge bolady. Ol jaqta japyraqtar іrіktelіp, jylyjai'larda tyn'ai'tqys' retіnde qoldanylady.