Du'ni'e ju'zіnіn' 40 memleketіn «Bei'bіts'іlіk els'іsі» sanatynda aralag'an a'i'gіlі velos'abondoz – qazaq aqsaqaly Tu'gelbek Qasymulynyn' esіmіn respy'bli'ka jurts'ylyg'yna tanystyryp jaty'dyn' o'zі artyq. Janyna sportty g'ana serіk etіp qoi'mai', memleketter arasyndag'y bei'bіt qarym– qatynastyn' tіkelei' da'neker-sebeps'іsі bolyp ju'rgen velos'abondozben "Egemen Qazaqstan" gazetіnіn' tіls'іsі a'n'gіmelesken edі. Derekko'z: Egemen Qazaqstan

– Tu'gelbek ag'a, bu'gіngі ku'nge dei'іn velosi'pedpen qans'a s'aqyrym jol ju'rіp tastadyn'yz?

– S'amamen 400 myn'nan astam ki'lometr artta qaldy.

– Ekvator beldey'іmen o'ls'egende Jer s'aryn 10 ret ai'nalyp s'yg'ypsyz g'oi'…

– Solai' dey'ge bolady. Sol 40 memleket­tіn' ba'rіne bіrdei' velosi'pedpen barg'a­nym joq, a'ri'ne. Ma'selen, Japoni'i'ag'a, Ky'bag'a us'aqpen jettіm.

– A'y'ejai'dan tu'se sala velosi'pedke otyrasyz ba?

– Jog'a… Menіn' «Bei'bіts'іlіk els'іsі» degen qosyms'a atag'ym bar. Elіmіzdіn' Syrtqy іster mi'ni'strlіgіnіn' demey'іmen topyrag'yna ai'ag'ymnyn' us'y ti'gen elmen o'zara dostyg'ymyzg'a da'neker bolamyn.

– Jasyratyn nesі bar, bіz sіzdі tek qana velos'abondoz retіnde tanyp bіlemіz. Qazaqstannyn' «Bei'bіts'іlіk els'іsі» degen atay'yn'yz tamas'a eken. Velosi'ped joryg'y qas'an, qalai' bastaldy?

– Ay'yl balalary velosi'pedke qumar bolyp o'stіk emes pe? Sol qumarlyq sportqa alyp keldі. Ken'es Odag'ynyn' du'rkіrep turg'an kezі bolatyn, Qap tay'ynyn' etegіndegі Kabardi'n-Balkar respy'bli'kasynda velojarystan jasy 30 ben 60 jas aralyg'yndag'y azamattar arasynda u'lken jarys o'ttі. Ol kezde men 45-te edіm, 63 velos'abandozdyn' arasynda, ba'rі KSRO sport s'eberlerі, 22 s'aqyrymdyq qas'yqtyq jarysta u's'іns'і bolyp keldіm. Marapat aldym. Velosportta o'zіmnіn' mu'mkіndіgіmnіn' zor ekenіn sol jarysta bai'­qadym. Toqeterіn ai'tqanda, ba'rі sol ku'ngі jarystan kei'іn bastaldy…

– Jeke jarys, jalg'yz-jarym alys saparg'a s'yg'y' da sol tustan bastaldy ma?

– Aldymen ko'lіgіmdі sai'lap alyp Alma­tydan Qasi'ettі Tu'rkіstang'a sapar s'ek­tіm. Bіr jag'y u'lken saparlardyn' aldyn­da Qoja Ahmet I'asay'i' babamyzdyn' basyna baryp, ta'y' etіp, dug'a oqyp aly' edі. Sodan іle ko'rs'іles Qyrg'yzstan, O'zbekstan, Tu'rіk­men­stan respy'bli'kalaryn 40 grady's ystyqta «aralap» s'yqtym. En' synaqtyn' ay'yry osy s'іlde ai'ynda o'tken 15 ku'n boldy. Esesіne o'zіmnіn' qabіletіm men fi'zi'ologi'i'alyq tur­g'y­dan qandai' qi'yndyqtarg'a s'ydas bere­tіnіmdі bai'qadym. Tabanym qyzyp kelesі jyly ty'ra Ma'skey'ge tarttym. Orys halqy qyzyq qoi', Oral tay'lary men Edіl (Volga) o'zenіnіn' alqabynda olar, tіptі, menі a'r qala­nyn' kіreberіs qaqpasynda nanmen, tuzben qarsy aldy. Halyq s'ag'yn mi'ti'ng o'tkіzіp, «Eltsi'nge sa'lem ai't!» dep s'yg'aryp salyp jatty. Menіn' maqsatym – Ma'skey'ge jetsem, ar jag'ynan Ey'ropanyn' esіgіn as'y' edі.

– Qysqasy, bul velojoryqta Ma'skey' s'ebіn «qi'nalmai' alg'anyn'yz» bai'qalyp tur. Sodan…

– Sodan… endі aldymda «Berli'ndі aly'» maqsaty turdy. Jasym da 55-ke tai'ap qalg'an.

– Jas ulg'ai'yp, jyl o'tken sai'yn onyn' o'zіndіk ai'yrmas'ylyg'y da bai'qala bastai'tyn s'yg'ar? Onyn' u'stіne, velosi'ped jen'іl sport tu'rіne jatpai'dy…

– S'ynymdy ai'tai'yn. Jasym ulg'ai'g'an sai'yn o'zіmnіn' boi'ymnan, jalpy adam ag'zasynyn' qy'atynyn' qans'alyqty mol bolatynyn sezіne bastadym. Sensen'іz de, senbesen'іz de ai'ty'g'a mіndettіmіn, menіn' o'z basym adam ag'zasy adamnyn' 150 jylg'a dei'іn o'mіr su'ry'іne mu'mkіndіk beredі…

– Qoi'yn'yzs'y?!.

– Ras ai'tamyn. Menіn' qazіrgі elder arasyndag'y yntymaqtastyq pen dostastyqqa da'neker a'rі «Bei'bіts'іlіk els'іsі» mіndetіn atqara ju'rіp ol jai'ynda da ko'sіle nasi'hat ai'tatynym bar. Adam o'z ag'zasynyn' qoryn durys pai'dalana bіlse, onyn' resy'rsy mol ekenіne ko'zі jetedі. Men bars'a adamzat o'kіlі aldynda sony da'leldegіm keledі.

– Adamnyn' s'ars'ai'tyn kezderі de bolady. Mysaly, o'zіn'іz alys saparda kele jatqanda joldyn' ba'rі bіrdei' tep-tegіs, oqtay'dai' tu'zy' dep ai'ta almai'syz emes pe?! Sondyqtan sapar u'stіnde qandai' ta'rtіpke bag'ynasyz?

– Onyn'yz ras. Men negіzіnen jolg'a jaz ai'ynda s'yg'amyn. Aptap, ystyq. O'zіn' s'o'ldep, ay'zyn' qurg'ap kele jatqanda jol ji'egіnen s'yqqan sag'ym ai'nako'ldei' bolyp ko'rіnedі. Bara salai'yn desen', jetkіzbei'dі… Ba'rіn bastan o'tkіzdіm. Jolda en' keregі – sy'. Sy'dy u'nemdey'dі jaqsy bіlemіn. Ekі ta'y'lіk ui'yqtamai' ju're beremіn. Sodan azdap myzg'yp alamyn da qai'ta jolg'a s'yg'amyn. Sa'l bosan'syp, ta'nіn'e erkіndіk bersen', ta'rtіp buzylady. Qatalap qatty s'o'ldep kelgende de mo'ldіr bulaqtan qanyp sy' іs'pei'mіn. Ba'rіnіn' o'z ta'rtіbі bar. Ol menіn' o'z qupi'i'am.

– Tu'gelbek ag'a, sіzge qan qysymy, holes­te­ri'n, skleroz, qant di'abetі, by'yn ay'ry'y, su'i'ek syrqyray' degen atay'lar tanys pa?..

– A'ri'ne, tanys. Bul qarttyq jasqa jet­ken bars'a azamattyn' «bas ay'ry'y» g'oi'. Men o'zіmdі qarttardyn' qataryna qospai'myn. «Qantty ko'p jese, qant di'abetі keselіne s'aldyg'ady» degenge de qosylmai'myn. Qantty ko'p jei'tіn azamattyn' bіrі menmіn. Nege ay'yrmai'myn?! Sebebі, qorytylmag'an kez kelgen tag'am asqazanda byjyp, as'yp, ay'ry'g'a negіz bolady. Sondyqtan ai'tarym, qozg'alg'an adam, qi'myldag'an penden'іz ay'ry'-syrqay'dan alys ju'redі.

– Qysqasy, jol u'stіnde alys elderde ju'rgende g'arys'kerler sekіldі sіzdіn' de o'z densay'lyg'yn'yz «o'z qolyn'yzda» ekenіne menіn' ko'zіm jetkendei'. S'etelderde ju'r­gende, ay'ry'-syrqay'dan tys kezdei'soq to'ten­s'e tu'rlі jag'dai'larg'a tap kelіp «qysy­lyp» qalsan'yz ne іstei'sіz?

– Ras, densay'lyq qolda. O'zgedei' mai'da-s'u'i'de tehni'kalyq sebepter ty'yndai' qalsa, g'arys'tyq bai'lanys jelіsі arqyly telefon­men sol eldegі els'іlіgіmіzge habarlasa qoi'a­myn. No problem!

– Qans'a tіl bіlesіz?

– S'amamen 9 tіlde emіn-erkіn «nan surap jei' alamyn». Qazіr ag'yls'yn tіlіn u'i'reny'dі u'dete tu'stіm. Aldag'y jyly Ameri'ka velo-sapary ku'tіp tur.

– S'ars'aman'yz, Tu'gelbek ag'a! Sapary­n'yz a'rqas'an on' bolsyn! A'n'gіmen'іzge rahmet.

Talg'at SU'I'INBAI'